شناخت انواع فرش ماشینی

فرش ها با ارزش ترین صنایع دستی ایران هستند . تمام مراحل تولید یک تخته فرش دستبافت و عمده مراحل بافت یک تخته فرش ماشینی هنر دست بوده و در رده بهترین صنایع دستی در سراسر دنیا به شهرت جهانی رسیده است . در زمان های بسیار قدیم آن هنگام که خانه ها به شکل و شمایل امروز ساخته نمی شد و صرفا مکانی با سقف و دیوار خانه نام می گرفت از انواع کف پوش ها به عنوان محافظ و آماده سازی مکانی جهت زندگی راحت تر استفاده می شد . استفاده از برگ درختان ، استفاده از پوست حیوانات شکاری و رفته رفته کمک گرفتن از پشم حیواناتی که توسط عشایر پرورش داده می شد نقطه شروع صنایع دستی بود . نخ ریسی به دنبال استفاده از پشم گوسفندان جهت بافت گلیم و فرش بوجود آمد و اولین صنایع دستی ایران را رقم زد . تصور این هنر که زنان و مردان روستایی و عشایر در پشت دار قالی نشسته و به خلق اثری زیبا و فاخر می پردازند بسیار متحیر کننده و جذاب خواهد بود . این تنها اوایل هنر بافت فرش است . اندکی پس از آنکه تولید کنندگان و بافندگان نیاز به داشتن طرح هایی زیبا و از پیش تعیین شده را در فرش ها حس کردند رونق و جانی تازه به صنایع دستی فرش بافی تزریق شد . داشتن حس سرزندگی در فرش ها حتی از نوع ماشینی ، بکار گیری طرح هایی از طبیعت و زیبایی های خدادادی و ... ارزش فرش های ماشینی به عنوان صنایع دستی کاشان را چندین و چند برابر کرد .
حدود 40 سال ازتولید اولین فرش های ماشینی می گذرد و تولیدات کاشان روز به روز با ارزش تر و فاخر تر می شوند . تولید کنندگان کاشانی از جایگاه والای تولیدات خود در بین جهانیان آگاه بوده و حاضر به افت از این جایگاه نیستند . محصولاتی ناب که در دل خانه ها نفوذ کرده موجب ان شده که هر کجا نامی از فرش ، صنایع دستی ، هنر و زیبایی در صنعت به میان می آید ، نام کاشان و فرش ماشینی کاشان خوش بدرخشد .
مقاله حاضر تحت عنوان شناخت فرش ماشینی جهت آشنایی بیشتر با این هنر و زیبایی نگاشته شده است . آشنایی بیشتر با فرش ماشینی نیاز هر خریداری است چرا که تنوع محصولات در بازارها به حدی گسترش یافته است که به هیچ وجه یک فرد عامی نمی تواند اطلاعات صددر صدی در مورد فرش های ماشینی کسب نماید اما داشتن حداقل اطلاعات و آگاهی های پایه ای لازم بوده و به خرید بهتر و لذت بخش منجر خواهد شد .
تاریخچه فرش ماشینی
همانطور که در بالا اشاره شد ، فرش ها ابتدا بصورت دستبافت و بدون هیچ طرح و نقش خاصی در ابعاد مختف بر اساس دار قالی و سلیقه بافنده تولید می شدند . این فرش ها در ابعاد کوچک تا بزرگ تولید شده و در مکان های مختلفی از خانه از کف گرفته تا روپشتی و دیوار به عنوان آویز و تزئین و ... استفاده می شده اند . حتی در حال حاضر هم این موضوع در بین عشایر رواج دارد ، فرش هایی تحت عنوان گلیم بافته شده و مورد استفاده قرار  می گیرد . اندکی پش از آنکه بافت فرش های دستبافت در ایران جا افتاد و تکنولوژی و صنایع نساجی در ایران روبه رونق گذاشت شاهد تولید فرش های ماشینی در شهر کاشان بودیم . فرش هایی که از دل ماشین آلات ساخت کشور های اروپایی خارج شده و محصولی با کاربرد فرش دستبافت اما بسیار ارزان قیمت تر و سریع تر تولید می شدند . فرش های ماشینی به خوبی و بیش از آنچه انتظار تولید کنندگان بود ، مورد استقبال عموم قرار گرفته و به طرز باور نکردنی ای در سراسر جهان به شهرت رسید . کشور های اروپایی موفق به تولید دستگاه های پیشرفته تر بافت شدند و تولید کنندگان کاشانی موفق به تولید فرش های ماشینی ناب تر ، زیبا تر ، با کیفیت تر و در یک کلام درجه یک تر شدند .
بر تعداد تولید کنندگان در سراسر کشور افزوده شد اما همچنان بهترین تولیدات و با تکنولوژی ترین تولیدات از شهر کاشان بر می خواست . برای مثال در حال حاضر تولید فرش ماشینی 1500 شانه به عنوان لوکس ترین محصول در صنایع نساجی تنها در شهر کاشان امکان پذیر بوده و این اتفاقی نشان از برتری تولید کنندگان کاشان و محصولات کاشان دارد .
فرش های ماشینی در شهرهای مختلف کشور از جمله اصفهان ، تبریز ، مشهد ، یزد و ... تولید می شوند که همگی بسیار عالی بوده و طرفداران زیادی را به خود جذب نموده اند .
ویژگی فرش های ماشینی
انواع فرش های ماشینی که در شهرهای مختلف ایران تولید می شوند دارای شباهت ها و تفاوت های عمده ای هستند . بسیاری از خریدارن هستند که اطلاعات کافی در مورد شناخت انواع فرش ماشینی را ندارند . آن ها نمی دانند که فرش 700 شانه یعنی چه و یا فرش های 1200 شانه چه خصوصیاتی دارد .  ویژگی های مشترک در بین تمام فرش های ماشینی به شرح زیر است :
1- فرش ها با شانه و تراکم شناخته می شوند . مهم ترین مشخصه فرش های ماشینی شانه و تراکم است . نامی که هنگام ورود به بازار فرش ماشینی زیاد به گوش می خورد . شانه تعداد گره هایی است که در هر متر عرض فرش زده شده و تراکم تعداد گره هایی است که در هر متر طول فرش بکار می رود اگر فرش های ماشینی را به خانه ای شبیه بدانیم ، می توان گفت گره ها ، همان شن و ماسه و مصالحی هستند که اجزاء ساختمان را به هم متصل کرده و بنا را ایجاد می کنند . گره ها ، نخ های تار و پود را به نخ خاب اتصال داده و فرش را شکل می دهند . فرش های ماشینی در شانه و تراکم مختلف تولید شده و داشتن تعداد شانه و تراکم بیشتر به منزله لوکس تر بوده و جدیدتر بودن فرش است . فرش 1200 شانه به دلیل داشتن تعداد گره های بالاتر در طول قالی منسجم تر و به دلیل داشتن گره های زیاد در عرض فرش ، ظریف تر و زیباتر است . شانه فرش مربوط به زیبایی و تراکم فرش مربوط به منسجم بودن و توپر بودن فرش است .
2- مواد اولیه فرش های ماشینی صرفا الیاف و نخ است . نخ تار ، نخ پود و از همه مهم تر نخ خاب یک ماده اصلی در تولید فرش های ماشینی هستند . نخ های تار و پود عمدتا از جنس پنبه و پلی استر بوده اما نخ خاب از الیاف های متفاوتی تولید می شود ، استفاده از نخ اکرولیک هیت ست شده بهترین نخ خابی است که مورد استفاده قرار می گیرد . نخ های پلی استر و پلی پروپلین دیگر الیاف خاب هستند . در تولیدات فرش ماشینی کاشان از نخ صددرصد خالص اکرولیک هیت ست شده استفاده می شود اما در سایر تولیدات عموما قدری ناخالصی موجود است و الیاف مصرفی ترکیبی از نخ های اکرولیک ، پلی استر و پلی پروپلین است .
3- طرح و نقشه از پیش تعیین شده مورد دیگری در فرش های ماشینی است . به جد می توان گفت در این محصولات ، ارزشمند ترین قسمت صنایع دستی همین طرح ها و نگاره های زیبایی است که هر کدام بنابر دلیل و منطق و هنر بر روی فرش نقش می بندند . فرش های ماشینی با داشتن طرح های زیبا از یکدیگر متمایز شده و نقطه عطف انتخاب فرش برای دکوراسیون منازل ، طرح و نگاره است . هنر بکارگرفته شده در کشیدن نگاره ها که در تولید فرش با زدن گره ایجاد می شوند چنان جذاب و فاخر است که ذهن هر بیننده ای را به خود مشغول می سازد .
4- فرش های دستبافت در داشتن خطای انسانی مانند عدم تطابق کامل با ابعاد استاندار ، وجود عدم قرینگی در طرح و رنگ و ... نسبت به فرش های ماشینی عملکرد ضعیف تری داشته اند . فرش های ماشینی با دستگاه و ماشین آلات بافته شده و طبیعتا در ابعاد ازپیش تعیین شده و بر اساس نقشه مشخص بافته و پرداخته می شوند . در فرش های دستبافت داشتن چندین سانتی متر اختلاف بعد هم قابل قبول است اما در فرش های ماشینی نهایت چندسانت اختلاف با ابعاد از پیش تعیین شده امکان پذیر خواهد بود .
5-با وجود آنکه فرش های ماشینی محصولاتی ناب هستند باز هم در رده بندی قرار گرفته و از نظر کیفیت ، زیبایی ظاهری و عدم عیب و نقص  به 5 دسته شامل فرش های ماشینی درجه یک ، درجه دو ، درجه سه ، درجه چهار و درجه پنج تقسیم بندی می شوند . هرچه درجه فرش کم تر باشد ، مرغوبیت آن بیشتر بوده و محصولی ناب تر خواهیم داشت .
طرح و نقشه در فرش های ماشینی
یک تخته فرش ساده یا حتی تک رنگ را در محیطی تصور نمایید و در نظر بگیرید که این فرش چقدر می تواند در زیبایی فضا موثر واقع شود . حال همان فضا را با فرش دارای طرحی با نگاره های اصیل ایرانی که از فرهنگ آریایی اغنا شده است تصور کنید . بی شک در حالت دوم هنر بکار گرفته در فرش به عنوان یک هنر در صنایع دستی و طراحی و نقشه کشی بیش از تصور موجب زیبایی فرش خواهد شد . تأثیر طرح و نگاره بر فضا و فرش بسیار قابل توجه است . در کنار طرح داشتن رنگ هایی هماهنگ و ترکیب رنگی فاخر می تواند به ارزشمندی فرش ها به عنوان صنایع دستی کمک شایانی داشته باشد . در کل مراحل مختلفی در تولید فرش چه از نوع دستبافت و چه از نوع ماشینی وجود دارد که همگی در رده صنایع دستی جایگاه داشته و منجر به تولید یک تخته فرش ناب خواهند شد .